Niemand kan eromheen: data zijn bezig aan een opmars in de zorg. Dr. Jan Coveliers, hartchirurg in het UZA, waarschuwt voor een evolutie waarin artsen worden herleid tot uitvoerders van systemen die ze niet zelf mee vormgeven. “Data worden vandaag te vaak gebruikt om controle en besparing te legitimeren,” zegt hij. “Als artsen de regie niet opeisen, worden we klikslaven.”

We horen steeds vaker dat data de zorg fundamenteel zullen veranderen. Hoe kijkt u als arts naar die evolutie?
Jan Coveliers: “De waarde van data is onmiskenbaar. Ze kunnen helpen om diagnoses te versnellen, om uitkomsten te vergelijken en om beleid te onderbouwen. Zodra data betrouwbaar en klinisch relevant zijn, zal ik ze met plezier gebruiken. Maar de manier waarop data vandaag worden ingezet, ondermijnt vaak de positie van artsen.”

Wat bedoelt u daarmee?
“Neem de EPD’s. Die zijn gebouwd voor facturatie en compliance, niet voor klinische logica. Artsen klikken, coderen, registreren… maar krijgen daar zelden directe meerwaarde voor terug. We zijn steeds meer bezig met administratieve handelingen die geen onmiddellijke impact hebben op de zorg voor de patiënt. Tegelijk zien we dat inzichten uit data worden gepresenteerd alsof ze objectief boven de klinische realiteit staan, terwijl interpretatie altijd klinisch inzicht en context vergt. Beleidsmakers en verzekeraars gebruiken data vooral om controle en besparingen te legitimeren, niet noodzakelijk om de zorg echt te verbeteren.”

Wat is het gevolg daarvan voor de rol van artsen?
“De macht en het mandaat verschuiven. Wij voeren data in, maar de regie over wat ermee gebeurt, ligt elders: bij softwarebedrijven, mutualiteiten en beleidsmakers. Artsen staan steeds minder aan het stuur van hun eigen praktijkvoering. We worden aangesproken op cijfers en rapporten, zonder inspraak in de interpretatie ervan. Dat is een structureel probleem.”

Wat is er volgens u nodig om data wél constructief in de zorg te integreren?
“We moeten het data-discours opnieuw verankeren in de kliniek. En dat begint bij het besef dat data geen neutrale stroom zijn. Ze vormen een machtsinstrument. Als we dat erkennen, kunnen we ook eisen stellen aan hoe die data worden gebruikt.”

Welke eisen vindt u essentieel?
“Voor mij zijn er vier principes cruciaal. Eén: data zijn van de patiënt én van de arts die ze genereert, niet van externe partijen. Twee: de interpretatie en toepassing van data moet gebeuren door artsen, of minstens met artsen. Drie: een eerlijke feedback-loop. Registraties moeten onmiddellijk waarde opleveren voor wie ze invoert. En vier: mandaat. Als data het beleid sturen, hoort daar volwaardige inspraak van artsen bij. Niet achteraf, maar structureel.”

Artsen mogen zich dus niet zomaar neerleggen bij hoe systemen vandaag functioneren?
“Inderdaad, daar komt het op neer. De zorg digitaliseren mag niet betekenen dat artsen gereduceerd worden tot afvinkers van codes en uitvoerders van registraties. Technologie moet vertrekken van de praktijk. Vandaag bepalen anderen de spelregels, terwijl artsen vooral nog mogen klikken. Dat is een uitholling van onze rol.”

Hoe kunnen artsen in de praktijk inspraak opeisen?
“Door niet te zwijgen. Artsen voelen elke dag wat werkt en wat niet. In ziekenhuizen moeten we structureel vertegenwoordigd zijn in EPD- en dataprojecten. Niet met een symbolische zetel, maar als volwaardige gesprekspartner. Ook beroepsverenigingen moeten hun rol opnemen in digitale dossiers en databeleid. En er zijn goede voorbeelden: in sommige transplantatie- en ECMO-registers ontwerpen artsen zelf het datamodel. Dan wordt registreren geen last, maar iets dat direct waarde oplevert voor het team.”

Wat zijn de risico’s als artsen die inspraak niet opeisen?
“Dan gebeurt wat we vandaag al zien: administratieve overbelasting, systemen die niet voor zorg maar voor controle zijn ontworpen, beslissingen over doelmatigheid die genomen worden op basis van abstracte cijfers in plaats van klinisch inzicht. En vooral: het verlies van professionele autonomie. Als we de regie laten liggen, worden we uitvoerders van protocollen die anderen geschreven hebben. Zwijgen is geen neutrale optie. Het is een keuze voor afhankelijkheid.”

Wat verwacht u van ziekenhuizen, beroepsverenigingen en de overheid?
“Ziekenhuizen moeten hun artsen betrekken in digitale strategie, niet beschouwen als hinderpaal. Een EPD dat alleen de administratie gelukkig maakt, is een mislukking. Beroepsverenigingen moeten niet enkel verdedigen, maar ook richting geven. En van de overheid verwacht ik dat ze artsen structureel betrekt bij het vormgeven van nationale data-infrastructuren. Zonder die inbreng krijg je regelgeving die mooi klinkt, maar klinisch nergens op slaat.”

Wat is uw oproep aan collega-artsen?
“De datadoorbraak is onvermijdelijk. De vraag is: wordt ze een hefboom voor betere zorg, of een instrument van controle? Dat hangt af van de mate waarin wij onze stem opeisen. Laat ons stoppen met zwijgen. Als wij de regie niet terugnemen, worden we pionnen in een spel dat niet door ons wordt gespeeld. De belofte van data als zorgverbetering komt er alleen als we weigeren ons neer te leggen bij de rol van klikslaven.”