Op 21 oktober congresseert het Vlaams Ziekenhuisnetwerk (VZN) over de exitstrategie bij Full Hospital Evacuation (FHE). Dr. Goedele Beckers, hoofdarts AZ Turnhout, licht een casus toe uit het Amsterdamse VUmc. Een voorbeschouwing op het congres, met flink wat tips.

In het Amsterdamse voorbeeld ging het om een evacuatie uit 2015 na een gesprongen waterleiding. De logistiek bij een dergelijke operatie is uitermate complex. Het is immers niet evident om patiënten te verzorgen of verplaatsen zonder stroom of water. Een heldere commandostructuur, vergelijkbaar met een militaire operatie, vormt de sleutel tot succes.

Bij ons verplichtte de overheid de ziekenhuizen in 2020 om ziekenhuisnoodplannen te actualiseren.

Goedele Beckers: “Hoewel ziekenhuizen over noodplannen beschikken die slachtofferopvang of afdelingsevacuatie bij brand inhouden, behelzen deze plannen niet altijd de evacuatie van het gehele ziekenhuis. Nochtans is consensus over hoe een ziekenhuis geëvacueerd moet worden, cruciaal. De theorie lijkt makkelijk, maar oefeningen – zelfs op papier – laten zien waar de moeilijkheden liggen in de praktijk. Wij voerden als groot regionaal ziekenhuis recent een dergelijke oefening uit op papier.”

Uitdagingen voor logistiek en coördinatie

Bij een grote crisis waarbij stroom en water uitvallen, ontstaan immense logistieke problemen. 

1. Patiëntenvervoer: zonder stroom is het moeilijk om patiënten van hogere verdiepingen naar beneden te krijgen. Patiënten wegen zwaar. De evacuatie in Nederland waarbij militairen patiënten de trap af droegen, illustreerde dit.
2. Toegang en hulpverlening: kritiek is het beheer van de toegangswegen. In de casus VUmc blokkeerden 40 ambulances, wachtend op patiënten die ze moesten meenemen, een belangrijke invalsweg. De rol van de ordediensten is dan cruciaal, naast goede afspraken over de volgorde van evacuatie.  
3. Bedcapaciteit: in een noodsituatie moet je zeer snel weten hoeveel bedden andere ziekenhuizen beschikbaar hebben voor de verschillende kenletters. Je moet véél patiënten evacueren waardoor de “gewone” noodcapaciteit die in Paragon geregistreerd staat, niet volstaat. Een preciezere weergave vereist logistieke actie omdat elk ziekenhuis in normale werking te maken heeft met complexe patiëntenbewegingen (geplande, ongeplande opnames, enz.).
4. Personeelsondersteuning: naast patiënten moet ook het personeel eten en drinken  tijdens een crisis, en bij langere acties moet gelet worden op voldoende rusttijden. De rol van HR is dan belangrijk,  les die geleerd werd tijdens eerdere noodsituaties.

“Een van de belangrijkste lessen”, meent dr. Beckers, “is het belang van goed onderhouden contacten met externe instanties -zoals de provinciale gezondheidsinspectie- om dan in een crisis samen op te trekken en zaken georganiseerd te krijgen. Daarnaast kan tijdens een crisis het GSM-netwerk snel overbelast raken omdat mensen massaal bellen. De telecomoperatoren moeten dan snel bijschakelen om de capaciteit te vergroten. Intern is prioritair dat men snel een bericht uitstuurt met het bericht dat patiënten en familie de telefoon zo veel mogelijk met rust laten en dat vanuit het ziekenhuis zal gecommuniceerd worden. Dat om te voorkomen dat de hele structuur overbelast raakt.”

Een crisis vereist dus een strakke commandostructuur waarbij snelheid en duidelijkheid primeert op collegiaal overleg. Dat is noodzakelijk omdat professionals in een crisis geneigd zijn om zelfstandig te gaan denken, wat kan leiden tot elkaar tegenwerkende acties.

Cyberdreiging en juridische verantwoordelijkheid

Ziekenhuizen zijn kwetsbare doelwitten. Ze moeten altijd rekening houden met cyberdreiging en de nodige beveiligingsprocedures handhaven. De overheid is daarbij betrokken. “Bij een datalek of beveiligingsincident dat de patiëntveiligheid beïnvloedt, is de raad van bestuur finaal verantwoordelijk”, beseft dr. Beckers. Wel met deze kanttekening: “Hoewel je maximaal ingedekt moet zijn, moet je realistisch blijven: als men bij het Pentagon kan inbreken, zal men dat vroeg of laat ook in een ziekenhuis kunnen. Uiteraard moet je ervoor zorgen dat systemen maximaal op orde zijn en up-to-date.”

Enkele risicofactoren qua beveiliging zijn medische apparatuur (zoals infuuspompen en monitors) die men kan hacken. Het komt erop aan om die te beveiligen tegen manipulatie en ze centraal te laten updaten door betrouwbare leveranciers. 

Daarnaast is er het eigen personeel. Vele ziekenhuizen schakelen ethische hackers in om de beveiliging te testen, ook AZ Turnhout deed dat al. “Oefeningen, zoals gesimuleerde phishing-e-mails, zijn essentieel om de alertheid van het personeel maximaal hoog te houden. Mensen trappen vaak in deze vallen, wat leidt tot een aanscherping van de procedures.”

VZN symposium Exit strategy navigating full hospital evacuation, 21 oktober 13u, Let’s Meet Elewijt.