Welke ontwikkelingen kunnen de medisch-specialistische zorg in 2035 beïnvloeden? In het document "Medisch Specialist 2035: Bevlogen, betrokken en verbindend” onderzoekt de Nederlandse Federatie Medisch Specialisten de toekomst van het beroep. Waarbij we flink wat parallellen merken voor België.

Een belangrijk hulpmiddel in deze analyse is de DESTEP-methodiek (1).

De Nederlandse bevolking groeit in de komende tien jaar naar ongeveer 19 miljoen inwoners. In stedelijke gebieden kan overbevolking gezondheidsproblemen veroorzaken. Tegelijkertijd riskeert een bevolkingskrimp in plattelandsregio’s dat zorgvoorzieningen onder druk komen. In 2035 zullen er 1,1 miljoen meer mensen met een migratieachtergrond zijn dan in 2023. Het aantal ouderen met een migratieachtergrond groeit richting 2035 tot ruim 693.000, een verdubbeling ten opzichte van 2019.

Volgens recente prognoses stijgen deze aantallen richting 2050 verder door en verdubbelt het aantal mensen met dementie en artrose.

Druk op zorgsector en milieu

Momenteel is één op de zeven werkenden in Nederland actief in de zorg. Eenzelfde stijging van de vergrijzing zou betekenen dat dat in 2040 één op de vier moet zijn om aan de zorgvraag te voldoen.

Stijgende temperaturen en milieuvervuiling veroorzaken al meetbare gezondheidseffecten, waaronder een verlengd hooikoortsseizoen, hitte gerelateerde ziekten en sterfgevallen, en meer respiratoire en cardiovasculaire aandoeningen door verslechterde luchtkwaliteit. Infectiegerelateerde ziektepatronen veranderen mee doordat vector-overdraagbare ziekten zoals malaria en dengue zich gemakkelijker uitbreiden naar nieuwe gebieden. 

Paradoxaal genoeg draagt de Nederlandse zorgsector zelf aanzienlijk bij aan deze milieuproblematiek: in 2020 was de sector verantwoordelijk voor 7,3% van de nationale broeikasgasuitstoot.

Klimaatverandering heeft ook impact op de zorginfrastructuur. Extreme weersomstandigheden kunnen ziekenhuizen onbereikbaar maken voor personeel en patiënten. Bijna een kwart van de Nederlandse ziekenhuizen ligt in gevoelige gebieden, wat operationele risico’s vergroot en de zorgcontinuïteit in gevaar kan brengen.

Geopolitieke spanningen

De zorgsector hangt af van wereldwijde leveranciers voor medische hulpmiddelen en geneesmiddelen met lange en kwetsbare aanvoerketens. Internationale samenwerking is noodzakelijk, maar staat onder druk door een afnemend vertrouwen in multilaterale instituties.

Exportbeperkingen tussen China en de VS bedreigen de toegang tot kritieke grondstoffen voor medicijnen en medische apparatuur. In 2024 registreerde Nederland 1.514 medicijntekorten, deels veroorzaakt door productie- en leveringsproblemen in China en India. De oorlog in Oekraïne verstoorde de grondstoffenmarkt en dreef de energieprijzen op. Ook toekomstige geopolitieke conflicten, zoals een mogelijke escalatie in het Midden-Oosten of rond Taiwan, kunnen wereldwijde economische schokken veroorzaken. Het verhoogt de druk op Europese landen om meer zelfvoorzienend te worden.

Daarnaast wordt de zorgsector geconfronteerd met toenemende digitale dreigingen. In 2023 werden Europese zorginstellingen het meest getroffen door cyberaanvallen. Eveneens vraagt de huidige geopolitieke situatie om een verhoogde paraatheid van zorginstellingen voor de mogelijke opvang van oorlogsslachtoffers.

Gezinnen diverser

Circa 42% van alle huishoudens zal in 2035 uit één persoon bestaan (tegen 40% nu). Ook het aantal eenoudergezinnen groeit in deze periode, zij het minder sterk. Gevolg: een geringer direct sociaal vangnet. Daar waar door vergrijzing en veranderende gezinssamenstellingen het beroep op mantelzorg toeneemt, neem het aantal beschikbare mantelzorgers relatief af.

Onder ouderen met een migratieachtergrond neemt het aantal mensen met dementie snel toe. Dat is vooral merkbaar bij Turkse en Marokkaanse Nederlanders, waar het aantal gevallen in tien jaar verdrievoudigde. De komende 15 jaar zet deze trend zich door. De toenemende culturele diversiteit zorgt voor een toenemende behoefte aan cultuursensitieve zorg.

De gezondheidsverschillen worden in Nederland de komende decennia niet kleiner. Er is een verschil van 14 jaar in gezonde levensverwachting tussen mensen met verschillende opleidingsniveaus. 

De verspreiding van desinformatie ondermijnt het publieke debat en tast de volksgezondheid, nationale veiligheid en het vertrouwen aan.

Technologie: kansen en uitdagingen

Technologische ontwikkelingen bieden kansen voor meer efficiënte werkprocessen, verminderde milieubelasting en innovatieve oplossingen in sectoren als gezondheidszorg en energie. Keerzijde: alleen de digitale sector veroorzaakte 2023 al 3,33 megaton CO2-uitstoot.

Het is belangrijk om een kritische houding te behouden tegenover ‘techno-optimisme’ en aandacht te hebben voor ethische kwesties, sociale ongelijkheid en de risico’s van de digitale kloof, zegt het rapport. Een op de vijf mensen, voornamelijk ouderen en laaggeletterden, heeft moeite met digitale technologie.

Economische uitdagingen

Met een gematigde economische groei (1,5% - 1,9%) de komende jaren, stijgen de zorguitgaven in Nederland richting 2050 tot meer dan 200 miljard. Het aandeel van het bruto binnenlands product (BBP) voor zorg stijgt naar 15%. Daarbij stijgt het tekort van de overheid, een bekend gegeven voor ons land eveneens.

Ongeveer 44% van de groei aan zorguitgaven is het gevolg van demografische factoren, zoals bevolkingsgroei en vergrijzing. De resterende 56% komt voort uit andere ontwikkelingen, waaronder vooruitgang in medische technologie en verschuivingen in de zorgvraag.

Politieke druk

Naast de politieke fragmentatie en polarisatie komen er richting 2035 grote demografische veranderingen en sociale en economische vraagstukken bij in Nederland. Tegelijkertijd dwingen ambitieuze klimaatdoelen Nederland tot een snelle en ingrijpende energietransitie en is politieke aandacht voor de nationale veiligheid noodzakelijk. De vergrijzing en bevolkingsgroei belasten niet alleen het Nederlandse zorgsysteem, maar ook gerelateerde domeinen zoals pensioenfondsen en huisvesting.

De opkomst van populisme, ongelijkheid en toenemende culturele en/of taalverschillen tussen mensen zetten sociale cohesie onder druk. Dat maakt het steeds uitdagender om stabiele, breed gedragen oplossingen voor toekomstige uitdagingen te vinden.

> Lees hier het volledige rapport

(1)    Dit model richt zich op zes domeinen: demografie, economie, sociaal-culturele ontwikkelingen, technologie, ecologie en politiek-juridische aspecten. Door deze factoren te onderzoeken, ontstaat een beter inzicht in trends en ontwikkelingen die op lange termijn mogelijk impact kunnen hebben.