De aankondiging veroorzaakte een schokgolf: voor het eerst ter wereld vertrouwt een regering een ministeriële functie toe aan artificiële intelligentie. De ‘AI-minister’, Diella genaamd, is gebaseerd op algoritmen en een virtuele interface en is door premier Edi Rama aangesteld om toezicht te houden op de overheidsopdrachten, een sector die in Albanië door corruptie is aangetast.

“Diella is het eerste lid van de regering dat niet fysiek aanwezig is, maar virtueel is gecreëerd door artificiële intelligentie”, verklaarde Rama tijdens haar officiële presentatie. De regeringsleider belooft nu dat openbare aanbestedingen “100% vrij van corruptie” zullen zijn.

De virtuele assistente, die al was geïntegreerd in het e-Albania-platform, een digitaal loket voor het centraliseren van administratieve procedures, had al meer dan een miljoen gebruikers begeleid. Haar benoeming tot minister is bedoeld om een sterk signaal af te geven: aan de Europese Unie, waar Albanië graag lid van wil worden, laten zien dat het land vastbesloten is het openbare leven te zuiveren.

Tussen fascinatie en bezorgdheid
De internationale pers benadrukt het ongekende karakter van de beslissing. “Een kleine politieke revolutie”, aldus Associated Press, terwijl The Guardian benadrukt dat “Albanië een AI belast met de aanbestedingen in een van de meest door corruptie geteisterde landen van Europa”.

De oppositie noemt het een communicatieoperatie. “Het is digitale demagogie”, zegt een parlementslid van de Democratische Partij ironisch, die vindt dat de regering de aandacht afleidt van structurele problemen: zwakke gerechtelijke instellingen, trage hervormingen, gebrek aan onafhankelijke controles.

De kwestie van verantwoordelijkheid
Juristen wijzen op een belangrijke tekortkoming: wie is verantwoordelijk als er iets misgaat? Volgens het Albanese recht, net als elders in Europa, kan alleen een menselijke minister politiek verantwoordelijk worden gehouden voor het parlement of de rechter. Diella is echter per definitie slechts een interface die met behulp van een algoritme wordt aangestuurd, waarvan de programmering ondoorzichtig blijft.

“Het is een illusie van transparantie”, aldus een hoogleraar publiekrecht die door AP wordt geciteerd. “Software kan niet voor de rechter worden gedaagd, noch verantwoording afleggen voor zijn beslissingen.”

Een precedent met internationale weerklank
Het Albanese initiatief doet denken aan andere technologische experimenten: in Estland worden robotrechters ingezet om kleine administratieve geschillen te behandelen; in Taiwan is Audrey Tang, een menselijke figuur maar expert op het gebied van digitale technologie, benoemd tot “digitaal minister”. Maar nog nooit eerder is een niet-menselijke entiteit met een ministeriële functie belast.

Het besluit komt op het moment dat de Europese Unie net haar AI Act heeft aangenomen, de eerste wereldwijde verordening inzake artificiële intelligentie. Deze verordening werd in juli 2024 gepubliceerd en trad op 1 augustus 2024 in werking. De bepalingen ervan zullen geleidelijk worden toegepast tot 2027. Het Albanese geval zou dus het debat over het gebruik van algoritmen in soevereine functies opnieuw kunnen doen oplaaien.

Een democratische grens
Voor de Albanese premier is het een politieke gok: aantonen dat technologie de blokkades van een corrupte overheid kan overwinnen. Voor zijn critici is het een vlucht naar voren die de instellingen nog kwetsbaarder maakt.

Op sociale media vat een veel gedeelde opmerking de heersende scepsis samen: "Zelfs Diella zal in Albanië corrupt worden. "

Het land bevindt zich dus op een hellend vlak: ofwel wordt Diella een baanbrekend voorbeeld dat in de geschiedenisboeken wordt vermeld, ofwel zal het de vrees doen toenemen dat de democratische soevereiniteit geleidelijk aan zal verdwijnen ten gunste van algoritmen waarvan niemand echt de keuzes controleert.